Walk & Talk – Een terugblik op drie inspirerende middagen bij Veranderland
Door Pieter Donkers-Boersma — 30 september 2024
Het Noordbrabants Museum organiseerde recent drie bijzondere Walk & Talk-bijeenkomsten bij de tentoonstelling Veranderland, waarbij bezoekers op een interactieve manier werden meegenomen in het veranderende Brabantse landschap. Deze sessies werden gecureerd door LOOM - praktijk voor culturele transformatie.
Onder begeleiding van sprekers uit verschillende disciplines – van landschapsarchitecten en boswachters tot kunstenaars en ecologen – ontstonden er levendige gesprekken over onze band met de natuur en de invloed van de mens op het landschap. Voor wie het helaas heeft moeten missen, een terugblik op de belangrijkste inzichten en de unieke sfeer van deze bijeenkomsten.
Walk & Talk 1 – Het erf
De eerste bijeenkomst op 15 september 2024 stond in het teken van het erf en de tuin als overgangsgebied tussen natuur en mens. De sessie startte buiten, waar landschapsarchitect Joost Emmerik zijn ontwerp voor de wilde tuin van het museum introduceerde. Deze tuin, gekenmerkt door een diversiteit aan eenjarige planten en een organische, rommelige uitstraling, was bedoeld om de grens tussen gecontroleerde en wilde natuur te verkennen en bezoekers alvast te ‘confronteren’ met een stuk verstorende natuur, voor een bezoek aan Veranderland. Emmerik legde uit hoe hij natuurlijke processen zo veel mogelijk vrij laat, zonder strak ingrijpen van de mens. Hij moedigde de deelnemers aan om de schoonheid van de 'ongeordende' natuur te zien en onze drang naar controle los te laten.
Binnen het museum nam conservator Helewise Berger de bezoekers mee langs werken die de menselijke invloed op het landschap onderzochten en toonden. Gert van Oort en Antoinet van Dongen spraken over hun project HeeSchaop, waarin ze natuurbehoud combineren met schapenbegrazing op een oud bedrijventerrein. Ze vertelden hoe de schapen niet alleen het landschap vormgeven, maar ook bijdroegen aan biodiversiteit en een nieuwe invulling van het terrein.
Het Veranderland Lab bood de groep een ruimte om te reflecteren: wat betekent het om een tuin te hebben en wat zegt dat over onze relatie met de natuur? Een van de conclusies was dat meer ruimte voor de natuur ook meer ruimte creëert voor onszelf, en dat we zouden moeten streven naar een balans tussen beheer en vrijheid.
Walk & Talk 2 – De stad
Op 29 september 2024 verwelkomden René Boer (LOOM) en landschapsarchitect Maike van Stiphout de deelnemers opnieuw in de tuin, waarbij Van Stiphout hen wees op een bijzondere grens die door de tuinmannen was opgelegd: een symbolische cirkel die aangaf waar de natuur "wild" mocht zijn en waar niet. Van Stiphout benadrukte hoe deze grens de balans tussen natuurlijke en menselijke controle zichtbaar maakt. Ze moedigde de groep aan om te kijken naar de gebieden waar natuur écht vrij is en ons te realiseren dat onze inmenging vaak overbodig is.
Binnen vertelde onderzoeker Marten Kuijpers over de enorme veranderingen die het landschap van Brabant in de afgelopen decennia heeft ondergaan door de industriële ontwikkeling. Hij schetste hoe die ontwikkelingen de natuur hebben omgevormd en wat dat betekent voor de toekomst. De "Boomprofessor" Simon Dermout Cramer gaf vervolgens een fascinerend inkijkje in de ondergrondse wereld van wortels, schimmels en bacteriën die samen een essentieel onderdeel vormen van onze ecosystemen. Hij benadrukte dat de natuur onder de grond vaak complexer is dan we denken, en dat deze systemen het best functioneren zonder menselijke inmenging. Hermelinde van Xanten, adviseur Kunst en ruimte bij Kunstloc Brabant, zoomde in op potentiële crises. Het water blijft stijgen en ’s-Hertogenbosch zou een nieuwe Randstad kunnen worden, maar gelukkig zijn deskundigen al jaren aan het werk om dit soort rampen te voorkomen.
Marike van Stiphout sloot de middag af met een pleidooi om architecten en ontwerpers de ruimte te geven om "niets te doen en de natuur zijn gang te laten gaan" – een gedachte die uitnodigt om vaker bepaalde stukken land volledig aan de natuur over te laten.
Walk & Talk 3 – De wereld
De derde en laatste bijeenkomst op 13 oktober richtte zich op de menselijke bebouwing en de architectonische invloeden op het landschap. Michiel van Iersel en René Boer (beide LOOM), leiden de gesprekken. Directeur-bestuurder van Het Noordbrabants Museum, Jacqueline Grandjean, vraagt hoe Het Noordbrabants Museum zich kan transformeren in deze tijden van klimaatproblemen. Het museum de missie heeft om kleine veranderingen bij bezoekers teweeg te willen brengen, zodat er grote veranderingen in de wereld kunnen plaatsvinden. Veranderland is hierin een eerste zet.
Architect Floris Alkemade en boswachter Mirjam Wouters bekijken de kunst en wijzen de aanwezige bezoekers op details in de landschappen. Alkemade laat zien hoe kletsnat het landschap was en hoe de dorpjes gebouwd werden op zandheuvels. Wouters vertelt hoe nu vooral bijzondere landschappen worden bewaard: hele natte en hele droge, en de rest is bebouwd. Ze zien zeker ook verbeteringen in het Brabantse landschap. Zo was er 100 jaar geleden slechts 1% bos, want alles werd gekapt. Floris stelt: als we alle kennis die we hebben, zouden inzetten, mooie veranderingen mogelijk zouden moeten zijn.
In het Veranderland Lab werd er vervolgens gebrainstormd over nieuwe ideeën en concepten. Een jonge bezoeker deelde enthousiast zijn plannen om een oude boerderij op duurzame wijze te renoveren, wat leidde tot een inspirerende uitwisseling over de toekomst van de bebouwde omgeving.
Verbonden door het landschap
De Walk & Talk-bijeenkomsten bij de tentoonstelling Veranderland boden de gelegenheid om op een interactieve manier het Brabantse landschap te verkennen, zowel in fysieke als filosofische zin. Onder begeleiding van deskundigen en kunstenaars kregen deelnemers inzicht in de rijke geschiedenis van ons landschap en de keuzes die we maken voor de toekomst. Deze inspirerende middagen riepen op tot een herwaardering van de natuur om ons heen en de verantwoordelijkheid die we hebben om deze door te geven aan toekomstige generaties!
