Antwerpen in de 17de eeuw: Rubens, Van Dyck en Jordaens
Door Nadia Baadj — 15 november 2021
De collectie van Het Noordbrabants Museum barst van de 17de-eeuwse schilderkunst uit de Zuidelijke Nederlanden. Wist je dat veel van de belangrijkste schilders uit die tijd in Antwerpen woonden en werkten? Een korte kennismaking met Rubens, Van Dyck en Jordaens.
Antwerpen was lange tijd een belangrijk centrum voor kunstproductie en artistieke vernieuwing. Veel kunstenaars trokken uit de Noordelijke Nederlanden naar de wereldstad om daar te leren van de grote meesters en een eigen carrière op te bouwen. Zo ook Brabanders Theodoor van Thulden (1606-1669) en Thomas Willeboirts Bosschaert (1613-1654). Veel van hun werk is te zien in Het Noordbrabants Museum. Ook in onze collectie: de schilderijen van de drie beroemdste Vlaamse schilders uit de 17de eeuw, Peter Paul Rubens (1577-1640), Anthony van Dyck (1599-1641) en Jacob Jordaens (1593-1678). Kijk mee!
Theodoor van Thulden, Visioen van de Heilige Ignatius, 1655-1665. Verworven met steun van de Provincie Noord-Brabant
Thomas Willeboirts Bosschaert, Zelfportret, 1637. Verworven met steun van de Vereniging Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds en de Mondriaan Stichting, Stimuleringsfonds beeldende kunst, vormgeving en museale activiteiten
#1 Rubens
Gewiekst zakenman, internationaal diplomaat, toegewijd katholiek, talenwonder, intellectueel, vriend van de meest geleerde wetenschappers van Europa en de ultieme 'Renaissance man': Rubens was méér dan schilder alleen. Zijn vernieuwende stijl – waarvoor hij zich liet inspireren door het Noord-Europees realisme, de oudheid en Italiaanse meesters uit de renaissance en de 17de eeuw – had internationale en langdurige invloed. Rubens beheerde een groot atelier met veel assistenten, waaronder de jonge Anthony van Dyck. Daar werden niet alleen schilderijen gemaakt, maar ook boekillustraties, festivalversieringen en ontwerpen voor wandtapijten. Rubens trainde en beïnvloedde talloze andere schilders die in Antwerpen werkten, zoals Van Thulden, Jordaens en Willeboirts Bosschaert. Hij was bovendien goed bevriend en werkte regelmatig samen met Jan Brueghel de Oude.
Navolger van Peter Paul Rubens, (Justitia) Allegorie van de kardinale deugd Rechtvaardigheid, ca. 1637/1638-1665. Liberty Globus C.V., c.q. familie Albada Jelgersma
Deze olieverfschets van Vrouwe Justitia hoort bij een serie van vier allegorieën die zijn gemaakt ter voorbereiding op een tapijtserie van de vier kardinale deugden. De vier tapijten waren waarschijnlijk een aanvulling op de eerdere tapijtserie Triomf van de Eucharistie die door Rubens is ontworpen.
Het schilderij werd lange tijd aan Rubens zelf toegeschreven, maar is hoogstwaarschijnlijk geschilderd door een Vlaamse schilder die niet bij het atelier werkte, maar Rubens' stijl aardig in de vingers had.
#2 Anthony van Dyck
De beroemdste en meest talentvolle leerling van Rubens en een meester in portretten. Op dit gedurfde huwelijksportret zie je George Villiers en zijn vrouw Katherine Manners, afgebeeld als de mythische geliefden Venus en Adonis. Het is een van de drie bekende schilderijen die direct verband houden met Van Dycks eerste reis naar Engeland, toen hij 21 jaar was. Het schilderij markeert daarmee het begin van zijn succesvolle carrière als hofschilder in Engeland. De invloed van Rubens is duidelijk terug te zien in het huwelijksportret. Sterker nog: tot aan het eind van de 20ste eeuw werd gedacht dat het een zelfportret van Rubens en zijn vrouw was.
Anthony van Dyck, Het huwelijksportret van George Villiers, Duke of Buckingham (1592-1628), en Katherine Manners (1603-1649), in volle lengte afgebeeld als Venus en Adonis, 1620-1621. Liberty Globus C.V., c.q. familie Albada Jelgersma
#3 Jacob Jordaens
De minst bekende schilder van het trio. In tegenstelling tot Rubens en Van Dyck bleef Jordaens zijn hele leven in Antwerpen wonen en werken. Hij schilderde er voornamelijk voor de welgestelde burgerij van de stad zelf, terwijl Rubens en Van Dyck schilderijen maakten voor de elite in het buitenland. Na het overlijden van Rubens en Van Dyck werd Jordaens de belangrijkste schilder van Antwerpen. Hij schilderde grote historiestukken, genrestukken en portretten, maar ontwierp ook wandtapijten. Dit schilderij is bijvoorbeeld een ontwerp voor een reeks wandtapijten met taferelen uit de geschiedenis van Odysseus.
Jacob Jordaens, Odysseus en Nausicaä, 1630-1635. Verworven met steun van de Vereniging Rembrandt, mede dankzij het Prins Bernhard Cultuurfonds
Nadia Baadj (1983) is sinds 2021 conservator oude kunst bij Het Noordbrabants Museum. Ze behaalde haar Master of Arts aan de Williams College en haar PhD aan de University of Michigan in de Verenigde Staten. Ze is gespecialiseerd in 16de- en 17de-eeuwse Nederlandse kunst, vooral uit de Zuidelijke Nederlanden. Naast oude kunst is ze geïnteresseerd in technische kunstgeschiedenis en de relatie tussen kunst en natuur.
