Frederik Hendrik van Oranje: een van de beroemdste historische figuren uit de Tachtigjarige Oorlog. De stadhouder én zijn grootse overwinning op 's-Hertogenbosch zijn een onuitputtelijke bron van inspiratie geweest voor schilders en kunstenaars. We lichten vijf stukken uit onze collectie voor je uit.
Allereerst een stukje geschiedenis. Hoe zat het ook alweer? Frederik Hendrik van Oranje was de jongste zoon van Willem van Oranje. Het jongetje was nog geen half jaar oud toen zijn vader in de Prinsenhof in Delft werd vermoord. Zijn carrièrepad werd daarna snel duidelijk: Frederik Hendrik werd van kleins af aan klaargestoomd om legeraanvoerder en staatsman te worden. In zijn tienerjaren hield hij zich al bezig met staatszaken en hij was voortdurend op militaire campagne.
In 1625, Frederik Hendrik was 41 jaar oud, volgde hij zijn overleden halfbroer Maurits van Oranje op als stadhouder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, opperbevelhebber van het Staatse leger en admiraal-generaal van de vloot. Net als zijn broer Maurits gaf Frederik Hendrik de voorkeur aan belegeringen in plaats van veldslagen. Hij veroverde op die manier plaatsen als Groenlo, Maastricht, Schenkenschans, Breda en Hulst.
Het grootste militaire succes van de opperbevelhebber: zijn belegering van 's-Hertogenbosch. 's-Hertogenbosch beschikte over uitgebreide verdedigingswerken en de omgeving was drassig, het was daarom bijna onmogelijk om de Brabantse stad te veroveren. Frederik Hendrik liet vestingwerken aanleggen en twee rivieren indammen en omleiden om de stad van de buitenwereld af te sluiten. Daarna zette hij het gebied buiten de linie onder water om zijn eigen troepen tegen aanvallen van buitenaf te beschermen. Ten slotte liet hij loopgraven aanleggen om de stadswallen te benaderen en die vervolgens op te blazen.
Op de onderstaande kaart zie je de belegering van 's-Hertogenbosch op 1 mei 1629. De stad is hier volledig omsingeld door de troepen van Frederik Hendrik en zijn bondgenoten. Op 14 september 1629, na een beleg van bijna vijf maanden, kon de gouverneur van 's-Hertogenbosch niet anders dan zich overgeven.
Het Beleg van 's-Hertogenbosch was een van de strategisch meest belangrijke overwinningen van de Republiek in de Tachtigjarige Oorlog. Dat is óók af te leiden uit de vele kunstwerken die aan deze gebeurtenis herinneren. Op dit schilderij zie je bijvoorbeeld de situatie op 11 september 1629: de Staatse troepen slaan een bres in een van de bastions van het Vughter bolwerk, door een mijn tot ontploffing te brengen. Op de voorgrond de troepen van Frederik Hendrik. In de verte het stadsgezicht van 's-Hertogenbosch met de Sint-Janskathedraal.
Kunstenaars maakten ook gebruik van allegorieën om de overwinning van Frederik Hendrik uit te beelden. Op deze bovenstaande prent uit 1633 wordt de inname van de stad verbeeld als een huwelijk, waarbij 's-Hertogenbosch de bruid is en Frederik Hendrik de bruidegom. 's-Hertogenbosch wordt vergeleken met een felbegeerde maagd – alleen Frederik Hendrik lukt het haar te veroveren. De Bossche gouverneur Anthonie Schetz, die tijdens het beleg de verdediging leidde, wordt hier voorgesteld als de vader van de bruid: hij moest de stad afstaan zoals vaders hun dochters weggeven.
Frederik Hendrik was een trots man. Hij liet zich graag portretteren voor een Bosch' stadsgezicht, als herinnering aan zijn belangrijkste wapenfeit. Dit onderstaande schilderij van Pauwels van Hillegaert uit ca. 1632-1635 is daar een mooi voorbeeld van. Frederik Hendrik in een chic pak te paard, met achter hem de palissaden van de belegeraars en een profiel van de stad.
Niet alle portretten zijn vredig. Op dit bovenstaande werk van Jacobus de Langhe zien we Frederik Hendrik in volledige wapenrusting, met op de achtergrond een enorme rookpluim die uit 's-Hertogenbosch omhoog cirkelt. Een herinnering aan de grote verwoestingen.
Frederik Hendrik wordt vaak als een held verbeeld, maar veel Bosschenaren en Brabanders zullen hem eerder als een schurk hebben gezien. De Tachtigjarige Oorlog was voor Brabant een donkere periode; de regio vormde een frontlinie in veel gevechten. Veel Brabantse steden zoals 's-Hertogenbosch en Breda werden langdurig belegerd en het platteland werd geplunderd en vernield.
Marlisa den Hartog (1992) is junior conservator geschiedenis bij Het Noordbrabants Museum. Ze studeerde middeleeuwse en vroegmoderne geschiedenis aan de Universiteit Leiden, en was daarna als promovenda en docent verbonden aan diezelfde universiteit. Den Hartog is breed geïnteresseerd in de cultuur- en mentaliteitsgeschiedenis van West-Europa. Zij schreef haar proefschrift over seksuele gedragsnormen in de Renaissance.
